آداب و رسوم شب یلدا در ایران

 جشن شب یلدا، یک جشن ایرانی در طولانی ترین شب سال است

شب یلدا که با نام شب چله نیز شناخته می شود، یکی از جشنواره های باستانی ایرانی است که قدمتی تاریخی دارد. در سراسر جهان در کشورهای مختلف، ایرانیان این جشن باستانی را گرامی می دارند و طبق آداب و رسوم قدیمی آن را برگزار می نمایند. جشن یلدا متناسب با آخرین شب فصل پاییز و ورود به اولین روز فصل زمستان است. این شب را طولانی ترین شب سال نام نهاده‌اند. به دلیل اینکه یلدا مسیری از فصل پاییز به فصل زمستان است، یک تولد دوباره را تداعی می کند؛ بنابراین آن را به شب تولد یا شب یلدا نام نهاده اند.

شب یلدا مراسم به یاد ماندنی و باستانی است تا به نوعی از فصل زمستان استقبال شود. شب ها در فصل زمستان کوتاه تر و روزها طولانی تر می شود؛ اساس و بنیان برگزاری جشن شب چله در آخرین شب پاییز، گرامیداشت خورشید و پیروزی نور بر تاریکی شب است. مراسم شب چله در شهرهای مختلف ایران و همچنین کشورهای مختلف جهان در میان ایرانیان به شیوه های متفاوتی برگزار می شود اما اصول و آداب و رسوم یکسانی را تبعیت می کند.

مراسم شب چله

در مراسم شب یلدا، دوستان و اقوام معمولاً به خانه بزرگترها، مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها می‌روند و کنار یکدیگر می نشینند تا طولانی ترین شب سال را با خوشحالی و شادی سپری کنند. خریدن آجیل، شیرینی، میوه، تهیه خوراکی های خوشمزه و دادن هدیه شب یلدا از دیگر مراسم های این جشن باستانی است.
در شب چله، آیین شعرخوانی از کتاب دیوان حافظ، صحبت کردن در خصوص داستان های قدیمی، طنز گویی و داشتن آرزوهای خوب برای اعضای خانواده، صمیمیت جشن شب یلدا را دوچندان می‌کند. با این مراسم، تمام مردم و ایرانیان به استقبال سرمای زمستان می روند و از فصل پاییز خداحافظی می کنند.

نگاهی بر تاریخچه شب یلدا در ایران باستان

ایرانیان از زمان های بسیار قدیم، شب یلدا را گرامی داشته و آن را جشن می گرفتند. قدمت این مراسم به حدود ۸ هزار سال پیش باز می گردد. در آن زمان نیز طولانی ترین شب سال، یکی از آداب و رسوم قدیمی ایران معرفی شد. این شب با نام شب چله یا شب یلدا شناخته می شود و زمانی بین آخرین روز پاییز و اولین روز زمستان است.

مردم در زمان قدیم نیز می دانستند که از روز اول زمستان به بعد، روزها، طولانی تر و شب ها به تدریج کوتاه می شود. علاوه بر این، آن ها تاریکی شب را به عنوان نمادی از شر و بدی می شناختند؛ در حقیقت، مردم ایران باستان، اولین صبح بعد از شب یلدا را روز پیروزی خورشید و نور بر تاریکی و از بین رفتن قدرت های شیطانی بر می شمردند و این مراسم را جشن می گرفتند.

خوراکی های خوشمزه در شب یلدا

یکی از لذت بخش ترین قسمت های مراسم شب یلدا، خوردن خوراکی های خوشمزه است. تهیه انواع آجیل شب یلدا شامل فندق، پسته، بادام، گردو، نخودچی، کشمش، انجیر خشک در کنار میوه‌های تازه نظیر هندوانه و انار، لذتی وصف ناپذیر دارد. خانواده هایی که ذوق و شوق بیشتری برای جشن شب چله دارند، سفره شب چله را به گونه ای متفاوت با انواع میوه ها، شیرینی و انواع آجیل و میوه خشک، تزیین می کنند. برخی عقیده دارند دادن هدیه شب یلدا می تواند خاطره‌ای خوش از این شب به یاد ماندنی را برای افراد و دوستان ایجاد کند.

نوشیدنی ها و میوه ها در سفره شب یلدا

در میان تمام خوراکی ها که در سفره شب یلدا قرار داده می شود، میوه ها تنوع بیشتری دارند. هندوانه، انار، سیب قرمز، خرمالو، چغندر پخته شده و گلابی، نمونه هایی از این میوه ها هستند. انتخاب رنگ میوه هایی که در این مراسم استفاده می‌شود نیز ریشه در ایران باستان به ویژه در دوره قبل از اسلام دارد. هندوانه، انار و سیب قرمز دارای رنگ قرمز هستند و به دلیل تداخل رنگ سپیده دم، سمبلی از خورشید محسوب می شوند. رنگ قرمز در سفره شب یلدا یک جزء جدایی ناپذیر از این سنت باستانی است.

برخی عقیده دارند که خوردن هندوانه در شب چله از گرمای بیش از حد در فرد یا هرگونه بیماری ناشی از هوای گرم تابستان، او را محافظت می کند.

آجیل های شب یلدا

معمولاً ترکیبی از آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام و فندق برای سفره تهیه می شود؛ علاوه بر این می توان از کشمش، زردآلوی خشک، انجیر، دانه های بو داده شده نظیر هندوانه و کدو، انواع تخمه نیز در شب چله استفاده کرد.

نوشیدنی و شام در مراسم شب چله

پس از این که مراسم شب یلدا برگزار می شود، برای صرف شام نیز می توان غذاهای متنوعی تهیه کرد. انواع نوشیدنی، شربت، چایی، عصاره گیاهان که به صورت گرم مصرف می شود، می تواند تجربه یک مراسم به یاد ماندنی از آخرین شب پاییز را برای خانواده ها بر جای بگذارد.

وعده اصلی غذا برای شام می تواند شامل برنج و ماهی باشد. وعده شام در مراسم شب یلدا بسته به شهرهای مختلف ایران، متفاوت است. در بسیاری از محله ها و روستاها، غذاهای محلی برای این مراسم تهیه می شود.

حافظ خوانی در شب یلدا

علاوه بر خوراکی های خوشمزه و دادن هدیه شب یلدا، یکی دیگر از آداب و رسومی که در آخرین شب پاییز برگزار می‌شود، مراسم حافظ خوانی در شب چله است. سنت قدیمی خواندن اشعار حافظ از دیوان حافظ که همگی آن را با نام فال حافظ می شناسیم، یک سنت سرگرم کننده از این مراسم جذاب است.

پس از اینکه تمام اعضای خانواده در کنار یکدیگر جمع شدند، هر فرد یک آرزو می کند؛ در حالی که آن را مخفی نگه داشته است؛ یک فرد بزرگتر فامیل یا فردی که به اشعار حافظ تسلط دارد، دیوان حافظ را به صورت تصادفی باز می‌کند و سپس اشعار منتخب را با صدای بلند می خواند؛ تعبیر بر آن است که اشعار خوانده شده به نوعی آرزو و نیت حقیقی هر فرد را به نوعی به حقیقت پیوند می دهد؛ هر کس بنا بر نیت خود، شعر را تفسیر می کند.
به این ترتیب، طولانی ترین شب پاییز با خوشحالی و شادی به پایان می رسد و اولین روز زمستان آغاز می گردد. این مراسم هر ساله در ماه دسامبر در روز بیستم برگزار می شود.

شب یلدا و سنت های جذاب آن در کشور های جهان

برگزاری مراسم شب یلدا و آداب و رسوم و سنت های آن به قدری جذاب و هیجان انگیز است که از سال ۲۰۰۸ به صورت کاملاً رسمی در فهرست گنجینه های ملی ایران به ثبت رسیده است. مراسم شب چله نه تنها در کشور ایران بلکه در کشورهای همسایه نظیر افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ناحیه قفقاز نیز برگزار می‌شود. مراسم شب چله در کشورهایی نظیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان با شباهت های زیاد به مراسم ایران باستان برگزار می گردد.
علاوه بر کشورهای فوق، جشن آغاز زمستان یا جشن شب یلدا در کشورهای دیگر نظیر پاکستان، ژاپن، چین، کره جنوبی، فیلیپین، تایلند، ویتنام، اسکاتلند، بولیوی، پرو، اکوادور، باهاما، جامائیکا، کارولینا و ویرجینیا، روسیه و برخی از کشورهای اروپایی نیز برگزار می شود. همه این کشورها به نوعی از زمستان استقبال می کنند و مطابق با سنت خود، این شب را جشن می گیرند.

هدیه شب یلدا

مسئله هدیه دادن در شب یلدا یکی از جذاب ترین قسمت های این سنت باستانی است. هدیه دادن، به گروه خاص یا سن و سال خاص محدود نمی شود؛ معمولاً بزرگترها به کوچکترها هدیه می‌دهند اما دوستان صمیمی نیز می توانند جشن شب چله را با دادن هدیه شب یلدا خاطره انگیز سازند. زمانی که اعضای خانواده کنار یکدیگر جمع شده اند، بزرگ‌ ترها هدیه های جذاب و زیبا را به کوچکترها می دهند؛ این هدیه ها می تواند هر چیز باشد؛ مهم این است که خاطره ‌ای خوش از این شب پاییزی بر جای بگذارد.

یکی از مراسمی که در شب چله به عنوان مراسم هدیه معروف است، هدیه دادن به خانواده عروس می باشد. معمولاً خانواده داماد، هدیه های شب یلدا را که مطابق با سلیقه خود خریداری کردند، با آجیل و شیرینی و میوه تزئین می‌کنند و در مراسم شب چله به خانه خانواده عروس می برند. چه بهتر که هدیه ها با طراحی خاص و ویژه نظیر ست چرم یا ست حافظ نیز همراه هدیه عروس و داماد باشد.
آداب و مراسم هدیه دادن در شب یلدا برای کوچکترها و کودکان شور و اشتیاق بیشتری دارد. عروسک های رنگارنگ، جعبه های شکلات، لباس بافتنی، کلاه و شال گردن، دستکش و کاردستی های یلدایی که با ذوق و سلیقه تهیه شده است، بهترین هدیه شب یلدا برای کودکان است.
در این میان، فرزندان نیز می توانند برای بزرگترهای خود، هدیه تهیه کنند؛ یک ست چرم ویژه و خاص برای پدر و مادر، هدیه ای متفاوت تر است. تفاوتی نمی کند افراد چه هدیه هایی را به یکدیگر می دهند، آنچه در شب یلدا مهم است این است که در کنار یکدیگر جمع می شوند و مهربانی را به یکدیگر هدیه می دهند؛ لحظاتی که تا سال های سال، خاطره انگیز خواهد بود.

هدیه های شب یلدا برای کسب و کارها

مراسم هدیه دادن در شب یلدا صرفاً به اعضای خانواده منتهی نمی شود، شب چله یک فرصت استثنایی است تا کسب و کارها به ویژه شرکت ها و سازمان ها پیرامون تبلیغات و بازاریابی خود، سرمایه‌گذاری متفاوتی را انجام دهند. بسته به توانایی و مالی شرکت ‌ها می ‌توان انواع هدیه شب یلدا را خریداری کرد. به طور مثال، خرید یک ست چرم ایده‌آل برای تبلیغات، خرید ست حافظ مخصوص شب یلدا یا کارت هدیه می تواند ایده های جذاب برای مراسم یلدا و توسعه دادن فعالیت های تبلیغاتی و بازاریابی در میان کسب و کارها باشد.

اگرچه هدایایی تبلیغاتی در این حوزه زیاد هستند اما به طور ویژه می‌توان هر هدیه را متناسب با مراسم شب یلدا هماهنگ کرد. هدیه های تبلیغاتی شب چله معمولاً در داخل بسته بندی های لوکس با ظاهری مناسب برای مخاطبان ارسال می شوند. اگر شما هم تمایل دارید در این زمینه هدایایی را تهیه کنید، خرید ست چرم و ست حافظ را به شما پیشنهاد می کنیم. با این اقدام عاقلانه و هوشمندانه، پرستیژ کاری خود را نزد مشتریان خود ارتقا خواهید داد. این فرصت را هرگز از دست ندهید.

برگزاری مراسم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران

هر یک از شهرهای مختلف ایران،مراسم شب یلدا را با نقاط مشترک به صورت متفاوت برگزار می‌کنند. نقطه تمایز میان این مراسم در شهرهای مختلف، تهیه غذاها و خوراکی های محلی در هر شهر است؛ به طور مثال، شب یلدا در استان گیلان همراه با تهیه برنج، تنقلاتی مانند هندوانه، میوه های پرتقال، گلابی محلی و انجام فال حافظ و شعر خوانی حافظ می باشد.
در استان فارس، مراسم شب یلدا با آدابی متفاوت برگزار می‌شود؛ پس از آنکه اعضای فامیل دور یکدیگر جمع شدند و از میوه ها و آجیل ها استفاده کردند، مراسم فال کلوک اجرا می شود. در این مراسم، یک نشانه از داخل یک کوزه مخصوص در می‌آید که همراه با شعر خوانی حافظ است.

مردم شهر اصفهان درباره مراسم شب یلدا عقیده‌ای دیگر دارند؛ مردم اصفهان قدیم، شب چله را به دو بخش چله کوچک و چله تقسیم بندی می کنند. چله از اول دی ماه تا ۱۰ بهمن است و چله کوچک از بهمن تا ۳۰ بهمن ادامه دارد. برپایی سفره شب چله با انواع آجیل و میوه نیز در اصفهان مرسوم است. مهمان نوازی در خانه های بزرگترها در شهر اصفهان و بیدار ماندن تا صبح، از نمونه دیگر این مراسم است.
مراسم شب چله در کردستان همراه با آیین سنتی تهیه غذاهای محلی نظیر دلمه به همراه نان سنگک برای پذیرایی از تمام مردم برگزار می شود.
اگرچه پرداختن به آیین و مراسم تک ‌تک شهرها و روستاها در ایران در مراسم شب یلدا از حوصله این بحث خارج است اما به طور مشترک، همگی از آداب و رسوم ایران باستان برای شب چله پیروی می کنند. هندوانه، انار، دیوان‌ حافظ، آجیل، شیرینی، نوشیدنی، چای گرم، خوراکی هایی هستند که در تمام سفره های یلدا یافت می شوند. تزیین سفره های شب چله مطابق با سلیقه هر خانواده انجام می گیرد.
به طور مثال می توانید از تزیینات گل خشک، انواع شمع در رنگ های مختلف، سفره های رنگارنگ قلمکار با پارچه‌های رنگارنگ، آیینه و شمعدان و حتی از ظروف نقره نیز استفاده کنید. همدلی و یک رنگی در مراسم شب چله، زیبایی یک سفره ساده را به طرز شگفت انگیزی تغییر می دهد.